Propolis

1. Wat is propolis?
2. Samenstelling propolis.
3. Waar halen honingbijen de grondstoffen voor propolis?
4. Waarom gebruiken bijen propolis?
5. Technieken om propolis te winnen.
6. Gebruik van propolis
a. algemeen
b. in de geneeskunde

1.Wat is propolis?
• Propolis wordt ook wel voorwas, kithars of haarlemmerolie genoemd.
• "Pro-Polis"  2 Griekse woorden, Pro = voor, Polis = stad. Of wel: "verdedigingswerken voor een stad".
• Propolis is een harsachtige, zeer kleverige, (bij 20 C tot 30  C) sterk geurende stof. Oudere propolis wordt hard, zeker bij lagere temperaturen.
• Propolis is een plantaardige stof.
• De kleur van propolis verschilt al naar gelang de afkomst van licht tot donker bruin, roodachtig, violet en geelachtig.
• Propolis heeft antibiotische eigenschappen.

Bijen kunnen in grote getale in een beperkte ruimte in kolonies (volken) leven. Zonder enige vorm van antibiotische bescherming lopen de bijen grote risico ten onder te gaan door ziekten als gevolg van bacteriële infecties. Een enkele geïnfecteerde bij kan al voor besmetting dus een epidemie zorgen. De bijen ontdekten gelukkig in hun leefomgeving dat bomen sappen of harsen afscheiden om zich tegen infecties te beschermen. Het verzamelen en bewerken van die harsen is voor de bijen een tijdrovende, maar dus een levensnoodzakelijke bezigheid.

Dioskorides (1-ste eeuw), een filosoof en geneesheer werkzaam in Rome, ontdekte de geneeskrachtige eigenschappen van propolis.
Wat propolis voor het bijenvolk betekent, was rond het begin van onze jaartelling al goed ingeschat: "een stof die diende ter bescherming van de bijenwoning en zijn bewoners".
Het is merkwaardig dat deze eigenschap dat voor de bijen geldt, de mens relatief zo weinig is opgevallen. Propolis werd en wordt nog steeds door de meeste imkers alleen maar beschouwd als een lastig kleverig goedje waarmee bijen alles wat los en vast zit vastplakken.
In tegenstelling tot honing werd propolis als een stof met heilzame werking in de volksgeneeskunde niet (snel) erkend. Zou de kleine hoeveelheid propolis die zich in honing bevindt geen bijdrage leveren aan zijn genezende effect?

Door de veelheid aan verschillende bestanddelen heeft propolis een uitgebreid scala van eigenschappen. Naast een goede werking tegen bacteriën, virussen en schimmels, stimuleert propolis het afweersysteem van het lichaam, remt de ontstekingsreactie en bevordert de wondgenezing.
Propolis heeft ook een pijn en krampstillende werking. Bovendien heeft propolis ook een gunstige invloed op de bloedvatwanden. Voorts is propolis ondermeer anti allergisch, gal afvoer bevorderend en bloeddruk verlagend.

Door de veelheid van aandoeningen waarbij propolis succesvol gebruikt kan worden, krijgt men de indruk met een soort "wonderolie" te doen te hebben. Dit is beslist NIET het geval.

2.Samenstelling van propolis
Propolis bestaat uit:
• Flavonoïden
• Etherische oliën
• Lipoïden
• Eiwitten
• Suikers
• Vitaminen
• Mineralen

Verse propolis is een kleverige, geelbruine of roodbruine harsachtige stof. Met het verouderen wordt propolis vrij hard en donkerder van kleur.
Propolis heeft een specifieke, aangename en karakteristieke geur van populieren of berken, honing en was, waaraan propolis direct te herkennen is. Wanneer je die geur eenmaal kent, herken je deze in april in bijvoorbeeld de bossen, als de knoppen van de bomen op springen staan.
De samenstelling van de harsen verschillen van boomsoort tot boomsoort. Aldus verschilt ook de samenstelling van de propolis van land tot land en zelfs van streek tot streek. Popolis uit streken waar berken of populieren groeien, blijkt het meest van constante samenstelling te zijn en voldoende effectief te werken tegen ziektekiemen.

Propolis is voornamelijk samengesteld uit stoffen van plantaardige oorsprong.
In tegenstelling van wat men vroeger dacht, is propolis niet helemaal hetzelfde als de verzamelde harsen. Door de bewerking die de harsen onder invloed van het kauwen en het toevoegen van speeksel van de bij ondergaat, ontstaan er ook nog andere stoffen. Daarom is het in feite onjuist om te stellen dat bijen simpelweg propolis verzamelen. Bijen verzamelen het basismateriaal, de grondstoffen, hars dus, om daar vervolgens zelf propolis van te maken.

De moderne, chemische analysemethoden hebben het mogelijk gemaakt de boom sappen te analyseren. Hierin zijn veel stoffen ontdekt die een natuurlijke werking tegen ziektekiemen blijken te bezitten. Dit zijn vooral de zogeheten flavonoïden. Bijen maken dankbaar gebruik van die stoffen. Ze weten instinctief die bomen te vinden waarvan de hars voor hen het meest geschikt is. Zo blijken er in de harsen op de knoppen van een populier en van een berk praktisch dezelfde flavonoïden te zitten als in propolis.
Met extracten van populier knoppen heeft men in het laboratorium grotendeels dezelfde bacteriesoorten kunnen doden als met propolis. Ook de hars van de knoppen van de paarde kastanje blijkt sterke, bacterie dodende eigenschappen te bezitten. Maar omdat deze hars in vergelijking met populier hars erg kleverig is, blijken bijen weinig interesse te hebben voor de hars van de paarde kastanje.

Flavonoïden
De flavonoïden vormen een grote groep van gele pigmenten (kleurstoffen), die voorkomen in de bladeren van bomen en planten en in harsen op de knoppen van bomen. De samenstelling van de flavonoïden verschilt per boomsoort. Het lijkt wel alsof de bijen precies die bomen weten te herkennen waarvan de samenstelling van de flavonoïden het best bij hun behoefte past. Uit onderzoek is gebleken dat flavonoïden - samenstelling van propolis het meest overeenkomt met die van de knoppen van de populier en de berk. Merkwaardig is wel dat in de knoppen van deze twee boomsoorten enkele flavonoïden aanwezig zijn, die niet in propolis zijn teruggevonden. Er wordt daarom wel gedacht, dat deze door de enzymen van de bijen worden omgezet in andere, voor de bij nuttiger flavonoïden.

Er zijn 26 verschillende flavonoïden in propolis ontdekt. De meeste hiervan zijn natuurlijk werkzame antibiotica tegen bacteriën, virussen en schimmels. Sommige hebben een krampstillende werking, bevorderen de gal afvoer of zijn pijnstillend.

Ook andere effecten van flavonoïden zijn beschreven, zoals het remmen van ontstekingsreactie, het stimuleren van de vorming van antistoffen. Ze voorkomen eveneens slagaderverkalking en trombose door de gunstige invloed op de bloedvaten en de rode bloedcellen. De geneeskrachtige werking van propolis is zonder twijfel voor het belangrijkste deel te danken aan de flavonoïden. De eigenschappen van de verschillende flavonoïden zijn in laboratoria door de diverse wetenschappers onderzocht en aangetoond. Daarbij is ook duidelijk geworden dat de verschillende bestanddelen van propolis niet slechts afzonderlijk werkzaam zijn, maar vaak elkaars werking versterken.

Etherische oliën
In de planten komen diverse stoffen voor die kenmerkende geuren bezitten en daarom aromatische stoffen worden genoemd.
Uit bepaalde plantendelen kan men deze geurende olie winnen.
De vluchtige olie waarin zich geurstoffen bevinden worden ook wel etherische oliën genoemd. Deze oliën worden o.a. gebruikt als geur- en smaak - stoffen in de voedingsmiddelen - industrie, voor het maken van cosmetica en geneesmiddelen.
Van de aromatische verbindingen in propolis heeft een achttal goede werking tegen bacteriën en schimmels. Dit zijn o.a: benzoëzuur, cafeïne zuur, eugenol, ferula zuur, prerostilbeen en sorbine zuur.
Bezoëzuur wordt ook gebruikt als conserveringsmiddel, bijvoorbeeld in margarine tegen het ranzig worden door boterzuur bacteriën. Ook sorbine zuur wordt in de voedingsmiddelenindustrie als conserveringsmiddel gebruikt.
Andere bestanddelen van de etherische oliën zijn anethol, borneol, cumdrinezure benzolester, farneol, nerolidol en pineen.

Liploïden
Liploïden is de verzamelnaam voor een zeer heterogene groep van in de natuur voorkomende, vetachtige verbindingen. de in de propolis aanwezige bijenwas is een natuurlijke vetachtige verbinding. Slechts een klein deel ervan is in alcohol oplosbaar. Het meeste blijft bij het maken van propolis - tinctuur op der bodem achter en wordt verwijderd. Na verloop van tijd kunnen zich alsnog kleine wasdeeltjes vormen, die zich dan in het flesje als bruine wolkjes op de wand afzetten. Alleen de vetachtige stof myristinezuur blijft in de oplossing.

Eiwitten
Eiwitten bevinden zich slechts in heel kleine hoeveelheden in propolis. Te gering om een daadwerkelijke bijdrage te leveren in onze eiwitbehoefte. Dit neemt niet weg dat de 8 aanwezige aminozuren (waaronder 3 essentiële die de mens niet zelf kan maken), bij sommige ziekten een positieve bijdrage leveren.

Suikers
Dat er propolis ook een heel klein beetje suiker zit zal niemand verbazen. Propolis is immers een product van de honingbijen. Men heeft 7 verschillende suikers gevonden. Fructose, glucose, gulose, ramnose, sacharose, sorbitol en talose. Veel waarde behoeft men waarschijnlijk niet aan deze suikers toe te schrijven, de hoeveelheden zijn daarvoor te gering.

Vitaminen
De vitaminen komen slechts in uiterst minieme hoeveelheden in propolis voor. Het zijn de vitaminen A, B1, B2, B6, C, E en nicotinezuur.
De hoeveelheden zijn te gering om de dagelijkse behoefte te dekken.

Spoorelementen
Spoorelementen zijn minerale voedingstoffen waarvan we maar erg weinig nodig hebben (enkele milligrammen of minder per dag). Ze zijn onder meer nodig voor de opbouw van vele enzymen en van de weefcellen.
Bijna alle voor de mens belangrijke spoorelementen blijken in propolis aanwezig te zijn. Alleen fluor en jodium ontbreken. De hoeveelheden van de verschillende spoorelementen in propolis is wel betrekkelijk gering. Bij normaal gebruik levert propolis er niet genoeg van op om in de dagelijkse behoefte te voorzien. Maar bij sommige ziekten kan er aan bepaalde spoorelementen een verhoogde behoefte bestaan. De extra hoeveelheid spoorelementen in propolis kan dan een welkome aanvulling zijn.

Regionale verschillen
Niet alle propolis is hetzelfde. Door diverse onderzoeken is aangetoond dat de samenstelling van propolis per streek kan verschillen. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Afhankelijk van bodemgesteldheid, klimaat en hoogte (laagland of bergen) variëren de boomsoorten. Dit leidt vooral tot verschillen in de samenstelling van met name de etherische oliën. Elk boomtype kent zijn eigen typische geurstoffen. Propolis uit Zuid Italië bevat bijvoorbeeld etherische oliën uit cipressen. In Nederlandse en Belgische propolis bevinden zich daarentegen etherische oliën uit populieren en berken en uit eiken, hazelaars en wilgen. Voor behandeling van allergische aandoeningen is ook de samenstelling van etherische oliën van belang. Deze dienen een afspiegeling te zijn van de in onze omringende natuur.

De geneeskrachtige werking van propolis kan, zoals gezegd, voornamelijk worden toegeschreven aan de verschillende flavonoïden, die zich daarin bevinden. De knoppen van populieren en berken leveren beide voldoende van deze essentiële flavonoïden. In de landen waar het belangrijkste onderzoek naar de werking van propolis wordt gedaan (West - en Oost - Europa), zijn beide boomsoorten wijd verspreid aanwezig. De aangetoonde geneeskrachtige werking van propolis geldt dan ook voor de propolis van het zogeheten "populier type", het "berktype en het gemengd "populier - berk - type". Ongeveer 95% van de Europese propolis behoort tot een van deze drie typen.

3. Waar halen de bijen grondstoffen voor propolis?
Propolis wordt verzameld van bomen, struiken en planten die een harsachtige stof afscheiden.
Voorbeelden:
•  Harsdruppels van naaldbomen
•  Bladknoppen en bast van bomen
• Grotendeels van populieren, berken iepen, elzen, beuken, coniferen, enz….

Deze harsen worden van de knoppen en schorsen afgelikt en/of afgeknaagd. De bijen brengen 10 milligram propolis in de stuifmeelkorfjes (aan de achterpoten) mee naar hun woning. Het lossen van de propolis gebeurd door de huisbijen.
Het verzamelen van hars kan praktisch alleen gebeuren als het warm is tussen 10:00 uur en 15:00 uur. Anders is de hars voor de bij te taai om van de bomen af te knagen. En dan nog zijn de bijen er lang mee bezig. In diezelfde tijd kan een bij wel 3 keer op en neer vliegen met een lading nectar.
Bijen verzamelen het gehele vliegseizoen hars om propolis van te maken. In het voorjaar is er nog maar weinig propolis nodig.
De nadruk ligt in die maanden op het verzamelen van nectar en stuifmeel voor de groei van het volk. De meeste hars wordt verzameld in de maanden augustus en september, wanneer het volk zich gaat voorbereiden op de komende winter.
Met de voelsprieten wijzen ze de te bereiken plaatsen aan. Hars is een taai materiaal, zeker als het nog niet zo warm is. Met hun kaken en voorpoten werken de bijen telkens een klein stukje hars los en mengen dit reeds met de enzymen van hun klierstelsel. Met de voorpoten wordt dit tot een klein bolletje gekneed. Vervolgens wordt via de middenpoot het harsbolletje doorgegeven aan de achterpoot en tijdelijk bewaard in de stuifmeelkorf.
Als op deze wijze een paar balletjes hars zijn verzameld, vliegt ze terug naar de woning, waar andere bijen de harsoogst overnemen om het in de woning verder te bewerken.
De eigenlijke verwerking van de propolis, het dichtkitten van spleten en oneffenheden in de woning, gebeurt pas in de namiddag. Hierbij ondergaat de propolis nog een verandering waardoor het hard wordt.
De belangrijkste bron voor het maken van propolis is de harsachtige afscheiding van knoppen en schors van bomen en heesters.
In West Europa wordt de meeste hars door de bijen van de knoppen van populieren gehaald. Ook berken leveren geschikte harsen. Van de tientallen soorten bomen heeft het hars van de berk en populier blijkbaar voor de bijen de meest geschikte samenstelling. Wanneer er binnen een straal van ongeveer 4 kilometer rondom de bijenwoning (het vliegbereik van bijen) geen populier of berk is te vinden, moeten ze hun toevlucht nemen tot andere bomen zoals de wilg, de eik, deels, de kastanje of de hazelaar. Maar ook van sparren en coniferen kunnen ze hars halen.

4. Waarom gebruiken bijen propolis
• Om gaten en kieren te dichten
• Om losse onderdelen vast te zetten
• Om de ingang van de bijenwoning te verkleinen
• Om de raten vast te zetten aan de bovenkanten
• Om ruwe oneffenheden glad te maken
• Om de kast of korf intern te ontsmetten
• Om celwanden te versterken, vernissen en ontsmetten
• Om vreemde voorwerpen die zij de woning niet uit krijgen in te balsemen (mummificeren), bijvoorbeeld: muis, hagedis, hommel e.d.

Bijen hebben buiten hun woning een groot aantal taken te vervullen. Die taken zijn onder de verschillende bijen nauwkeurig verdeeld. Naarmate een bij ouder wordt, krijgt ze steeds weer een nieuwe (andere) taak. Dit gebeurt instinctief. De eerste taak, het schoonmaken en ontsmetten van de cellen of raten met propolis voordat de koningin er een eitje in legt is toebedeeld aan de jongste werkbijen. Zodra de werkbijen een paar dagen oud zijn moeten ze de zich ontwikkelende larven van voedsel voorzien. Als een werkbij 12 dagen oud is en haar wasklieren tot ontwikkeling zijn gekomen, gaat ze met bijenwas nieuwe raten produceren of beschadigde raten repareren. Ter versteviging van de raten wordt daar 5% propolis aan toegevoegd. Is een werkbij 18 dagen oud, dan komt ze voor het eerst buiten de woning om te helpen de door de vliegbijen aangevoerde nectar naar binnen te brengen en tot honing te verwerken. Ook loopt ze af en toe wacht bij de ingang van de woning. Bij een leeftijd van 3 weken promoveert de werkbij tot vliegbij. Ze verzamelt stuifmeel, nectar en propolis. Een vliegbij houdt dit in het hoogseizoen meestal maar 3 weken vol en sterft dan ergens buiten de woning. Werkbijen leven dus maar een week of 6. Dit ligt anders voor de werkbijen die pas aan het eind van het legseizoen (september / oktober) geboren worden. Die bijen zullen als volk overwinteren en kunnen dan gemiddeld zo'n 6 maanden in leven blijven. Bijen houden geen winterslaap, want dan zouden ze kunnen bevriezen. Door zich continu te bewegen houden ze zichzelf en elkaar (als volk) warm. Dat bewegen kost energie en dus voedsel in de vorm van honing en/of suiker. Bijen moeten daarom een grote wintervoorraad voedsel aanleggen om de winter door te kunnen komen. Ook als het buiten flink vriest, moeten de bijen de temperatuur in de woning op 13  C houden om te kunnen overleven. Daarvoor is een goede isolatie van de woning nodig. De bijen zorgen hier voor, door elke kier waar warmte door verloren kan gaan, dicht te plakken met propolis. Ook de vliegopening wordt 's winters praktisch geheel dicht gemaakt met propolis. In de vrije natuur levende bijenvolken hebben hiervoor veel meer propolis nodig dan de bijen die we een kast als woning geven. Voordat mensen bijen gingen houden in korven en kasten, woonden de bijen in holten in bomen en rotsen. Die plaatsen boden nauwelijks bescherming tegen koude en wind door de in het algemeen veel te grote opening(en). De moderne bijenkasten hebben nauwelijks kieren en de vliegopening is betrekkelijk klein. De propolisoogst van ca. 100 gram is dan ook niet groot te noemen. Het dichtkitten van alle kieren en het verkleinen van de ingang heeft overigens nog een ander doel. Op die manier wordt het volk beschermd tegen binnendringende vijanden en ziektekiemen. Zelfs muizen willen wel eens op zoek naar voedsel een bijenkast binnendringen. De bijen kunnen de muis wel doodsteken, maar een gedode muis niet uit de kast krijgen. Ook in zo'n geval biedt propolis uitkomst. Door de muis met een laagje propolis te bedekken wordt deze als het ware gemummificeerd.

5. Technieken om propolis te winnen
• Opbrengst mede afhankelijk van soort bijen Bijenras
• Afschrapen van ramen en kasten
• De roostermethode
• De muggengaasmethode

Opbrengsten kwantitatief en kwalitatief
De oogst van propolis hangt van een aantal factoren af, te weten:
- de soorten bijen (bijenrassen),
- de klimatologische omstandigheden,
- de vorm en maten van de kast en de gebruikte oogsttechnieken.

Soortbijen (bijenras): de in Italiaanse bij, de Apis mellifica ligustica en de Balkan bij, de Apis mellifica carnica zijn slechte propolis haalsters. De Oost Europese bij, de Apis mellifica caucasia (Kaukassische bij) is de allerbeste propolis haalster

Afschrapen van ramen en kasten, geeft propolis dat veel onzuiverheden kan bevatten zoals: hout, stof insectendelen, was, enz… De productiehoeveelheid bij deze methode is ca. 50 gram per seizoen per volk.

De roostermethode bestaat uit een metalen of plastic rooster die op de ramen geplaatst worden. Daardoor kan men zuivere propolis oogsten met een opbrengst van ca. 100 tot 200 gram per volk per jaar.

De muggengaasmethode (waarbij muggengaas i.p.v. roosters gebruikt wordt) is de goedkoopste en de gemakkelijkste toe te passen methode. De opbrengst is ongeveer gelijk zoals bij de roostermethode.

Roostermethode
De resultaten van diverse oogstmethoden met roosters in de literatuur zijn zeer variabel. In België heeft men diverse proeven uitgevoerd ("Bijenhoeve Cuypers"), om er achter te komen welke roostermethode het effectiefst was. Hiervoor heeft men 3 verschillende roosters gebruikt, te weten:
1.   Metaalrooster (inox) draaddikte 0,25 mm, maaswijdte 1 mm
2.   Plastic rooster met een dikte van 0,70 mm, maaswijdte 1 mm
3. Plastic rooster met een dikte van 3 mm, met evenwijdige trapezoïdale uitsparingen, die in de handel verkrijgbaar is.

Globaal gesproken zijn de volgende (voorlopige) conclusies te trekken:
1. De roosters moeten op de ramen rusten
2. De afstand tussen het rooster en de ramen moet kleiner dan 4 mm zijn
3. Men moet geen dekplaten op de roosters leggen, zodoende ontstaat er geen belemmering voor de bijen om de bovenkant van de roosters te propoliseren
4. Contactpunten zijn belangrijk. Deze bevinden zich boven op de ramen. verwijder daarom niet alle propolis van uw ramen
5. Bijen kan men stimuleren tot propolis - aanzetting. Verwissel (oogst) daarom regelmatig (wekelijks) de roosters)

Uit bovenstaande blijkt al dat de kwantitatieve opbrengst meer wordt bepaald door de manier waarop de roosters worden geplaatst dan het gekozen materiaal.

De rastype, weersomstandigheden en de aanwezige flora zijn in bovenstaande proef niet meegenomen.

Muggengaasmethode

Twee varianten zijn uitgeprobeerd.
• Men snijdt vierkante stukken gaas van ca. 15 cm bij 15 cm. Deze legt men op de ramen. Hierbij propoliseren de bijen op dezelfde manier als bij de rooster het geval is en wordt ook nog van op het raam naar het muggengaas gepropoliseerd.
• Men neemt muggengaas op kast grootte waarvan de 4 zijden zijn omgeplooid en vastgenaaid (om later bij het wegnemen uitrafelen te voorkomen) Hierop plaatst men een koninginnen rooster om teveel doorzakking te voorkomen.

Door voor het oogsten (het verwijderen van de propolis) het gaas in de diepvries te leggen, kan de propolis gemakkelijk worden verwijderd. Wel moet e.e.a. met aandacht gebeuren ter voorkoming dat het gaas breekt.

6. Gebruik van propolis
Algemeen:
• Voor het dichten (lekvrij maken) van voerbakken
• Voor het maken van verven en lakken
• Als wrijfmiddel voor hout en leer
• Voor het bewerken van nieuwe kasten en korven
• Als toevoegstof bij het roken van een bijenpijp of beroker
• Als lokstof voor bijenzwermen

Geneeskunde:
• Tegen ontstekingen aan keel en mond
• Tegen slechte adem
• Tegen maagzweren
• Tegen brandwonden
• Tegen huidziekten
• Tegen oorinfecties
• Ondersteuning bij het opruimen van vrije radicalen

Vrije radicalen zijn agressieve verbindingen. Deze ontstaan in het menselijke lichaam en kunnen daar schade aanrichten. Het lichaam beschermt zich daar tegen door via bepaalde stoffen (vitamines, anthocyanen en carotenoiden), die vrije radicalen op te ruimen. Propolis speelt hierbij ook een positieve rol.
Ondersteunt de werking tegen kankercellen en
Propolis kan de vermeerdering van kankercellen tegengaan (cytotoxisch effect). Gebleken is dat de propolis uit methanol-extract veel beter werkzaam was dan die uit water extract. Ook verschilt de werkzaamheid van propolis uit diverse landen (zie ook: " Regionale verschillen op blz. 8)
Beschermend effect op cellen bij schadelijke chemische invloeden
Bij proeven op levercellen van muizen, heeft men het effect van propolis bij toediening van celdodende stoffen getest. Het schadelijk effect van die stoffen bleek na toevoeging van propolis significant minder.
• Diergeneeskunde
Hoewel bekend is dat propolis in bepaalde gevallen ook in de diergeneeskunde wordt toegepast, zal hier verder niets over vermeld worden.

Algemeen
Algemeen gebruik van propolis komt vaker voor binnen de imkerij. Imkers zijn per slot van rekening degenen die vaker met propolis geconfronteerd worden. Hierbij wordt propolis o.a. gebruikt bij het maken van vernissen. Overigens bevatten vernissen voor violen propolis, omdat zo'n vernis hevige trillingen kan weerstaan.
Ook in boenwas kan propolis worden verwerkt om een hogere ondoordringbaarheid tegen water te verkrijgen. Het recept voor een oplossing om propolis in toe te voegen, om zo'n boenwas te verkrijgen is: 85 gram bijenwas, 15 gram Carnaubawas en 55 ml citrusverdunner. De hoeveelheid toe te voegen propolis is afhankelijk van de smeerbaarheid die wordt verlangd.

Geneeskunde
Door Zijn gevarieerdheid wat de actieve stoffen betreft, bezit propolis een breed spectrum van eigenschappen. Propolis werkt daardoor bij ziekten die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben.

Waarschuwing
Uit onderzoek is gebleken dat één op de 2000 mensen allergisch reageert op propolis. Of iemand allergisch is voor propolis, weet men zelden of nooit van tevoren. Dat blijkt pas als men het middel gebruikt. Men kan dit zonder risico uitproberen door 's avonds een beetje propolis - zalf of - druppels op de handrug te doen. Als iemand allergisch is, ontstaat er in de loop van de nacht of de volgende morgen een rode, jeukende plek en/of vlekken of blaasjes. Gebeurt er niks, dan is er geen sprake van allergie voor propolis.

De meeste imkers zijn geen artsen. Hoewel de (genees) middelen uit de imkerij zo goed als onschuldig zijn, adviseren wij toch: "Raadpleeg bij (ernstige) aandoeningen altijd eerst een arts".

Bij de hier beschreven aandoeningen wordt gebruik gemaakt van propolis in druppelvorm. Afhankelijk van de ziekte kan de propolis - oplossing inwendig en / of uitwendig worden gebruikt. De meer geconcentreerde "propolis - tinctuur" is in principe alleen bedoeld voor uitwendig gebruik
de propolisdruppels kun je direct vanuit het flesje op de tong druppelen. Ze werken het best wanneer men ze eerst een halve minuut lang in de mond heen en weer beweegt. Een deel van de bestanddelen wordt dan al door het slijmvlies van de mond opgenomen en aan het bloed afgegeven. Na die halve minuut slikt men de met speeksel vermengde propolis in.
Bij de meeste aandoeningen is het gebruik van 4 maal daags 4 druppels heel gangbaar. Soms moet er wel eens een dubbele dosis gebruikt worden. Per keer wordt dan twee keer zoveel druppels ingenomen. Kinderen krijgen normaal per keer een kleiner aantal druppels, afhankelijk van hun leeftijd. Aan kinderen tussen de 7 en de 12 jaar worden 3 druppels per keer gegeven. Voor kinderen van 4 tot 6 jaar zijn 2 druppels per keer genoeg. Kinderen tot 3 jaar krijgen 1 druppel per keer. Er kan bij kinderen ook direct in de mond gedruppeld worden. Vaak is het beter om bij toediening bij kinderen eerst de druppels in een klein stukje biscuit te laten trekken of op een lepeltje honing te doen. In de handel zijn ook speciale kinderdruppels op honingbasis verkrijgbaar.
Wanneer de klachten minder worden, moet geprobeerd worden om het aantal keren innemen te verminderen. Bijvoorbeeld van 3 maal daags naar 2 maal daags. Na het verdwijnen van de klachten kan na een korte periode van 1 maal daags, gestopt worden met het innemen.
Bij aanvang van de kuur met propolis kunnen de klachten tijdelijk toenemen. Dit is een goed teken en betekent vrijwel zeker dat de kuur zal aanslaan. Worden de klachten te erg, dan kan het beste de kuur een dag gestaakt worden.

"Propolis - zalf" wordt in de meeste gevallen 2 maal daags gebruikt.
Een uitspraak van Choraka (600 v Chr), één van de grondleggers van de Aguveda (een totaalgeneeswijze in India die tot heden meer succes kent dan de klassieke geneeswijze):
"Niet voor zichzelf, niet voor de vervulling van iemands aardse wensen, maar enkel voor het welzijn van de zieke mens zou je, je patiënten moeten behandelen".
Hopelijk krijgt propolis de kans en betekent dit product een nieuwe toekomst voor de mens.

Propolis en propolisproducten kan men over het algemeen verkrijgen in natuurwinkels, imkerzaken, apotheken en sommige drogisterijen in de vorm van:
• Kauw - propolis
• Propolis in poedervorm
• Propolis in druppelvorm en tinctuur
• Capsules en tabletten
• In honing verwerkt
• Propolis - zalf, - tandpasta, - hoestdrank, - mondwater
• Diverse (cosmetica)producten (zoals bijv. lotions, crémes en shampoo en huidolie) waar propolis in is verwerkt

Er dient opgemerkt te worden dat propolis niet opgelost met water of speeksel, dus bij droge inname een belangrijk deel van de werking verloren gaat, tenzij het herhaaldelijk gekauwd werd. Raadzaam is om propolistinctuur voor het innemen eerst op een broodkorstje of biergistpil te druppelen.

Propolis - oplossing of propolis - tinctuur
Een propolis - oplossing bestaat uit medicinale alcohol (94% tot 96%) waarin propolis is opgelost. Naar gelang de behoefte wordt de sterkte van de oplossing bereid. Een oplossing van bijvoorbeeld 30% bevat 30 gram propolis en 70 cc alcohol (ethanol). Er wordt beweerd dat propolis bij een verdunning van 1 op 5000 nog werkzaam is.

Propolis - zalf
Als basiszalf wordt in een "bain marie" 20 gram was en 80 gram olijfolie gemengd. Als de was gesmolten wordt dit mengsel afgekoeld. Bij het troebel worden van het mengsel wordt e.e.a. goed met een mixer geroerd. Zo ontstaat er een fijne zalf. Aan een de zalf (kleine hoeveelheid) wordt propolis - tinctuur toegevoegd en goed vermengd. Propolis mag niet toegevoegd worden als de oplossing nog vloeibaar is. Wel mag propolis worden toegevoegd als de zalf nog warm is, het mengen gaat dan gemakkelijker. Geleidelijk wordt hierna de rest van de zalf aan het mengsel toegevoegd.
Deze zalf kan zowel uitwendig (lichte brandwonden, huiduitslag, acne, kneuzingen….), als inwendig (massage van tandvlees, behandeling van aften, spruw, tongbrand…) gebruikt worden.

De onderstaande werkingen kunnen aan propolis worden toegeschreven:
• Anti bacteriële werking, doordat bacteriën gedood worden dan wel in groei worden afgeremd
• Anti virale werking door groeiremming virussen
• Groei remming van schimmels
• Versterking van de werking van antibiotica
• Remming van ontstekingsreacties
• Anti reumatische werking
• Remming slagaderverkalking en trombose
• Stimulering bloeddoorstroming
• Werking tegen jeuk en pijn
• Anti allergische werking
• Stimulering afweer van het lichaam tegen infecties
• Mogelijk gunstig effect tegen kanker
• Herstelling van vitaliteit bij algehele malaise
• Krampstillende werking op de darmspieren
• Stimulering van van de galafvoer
• Versterking van de werking van vitamine C
• Tegen gaan van bederf van voedingsmiddelen
Kort samengevat zou je kunnen zeggen dat propolis werkzaam is op 3 vlakken, te weten:
1. Allerhande huidaandoeningen
2. Ontstekingen
3. Allergieën

Aften
De beruchtste ontstekingen in de mond zijn de zogeheten "aften". Dit zijn pijnlijke blaasjes op de mondslijmvliezen, die later veranderen in pijnlijke zweertjes. Door de vaak ernstige pijn kunnen eten en drinken een welhaast onmogelijke opgave worden.
Met propolis - druppels kan men de wonden snel ontsmetten en de pijn laten verdwijnen, door enkele druppels op een wattenstokje te doen en de ontstoken plaats hiermee aan te stippen.
Dit gebeurt het beste 1 maal 's morgens en 1 maal 's avonds. Meestal is de aft na 2 à 3 dagen genezen.
Indien er veel aften zijn, 's morgens en 's avonds de mond spoelen met 5 propolis - druppels in een soeplepel met warm honingwater.

Acné
Er zullen maar weinig mensen zijn, die in hun pubertijd geen last hebben gehad van jeugdpuistjes of acné. Het is probleem waarmee bijna iedereen in die leeftijdfase te maken krijgt. Vaak treedt het in die mate op dat de betrokkenen er psychisch onder gebukt kunnen gaan. Acné is een, vaak door medici, onderschat probleem.
Dat acné ontstaat in de pubertijd heeft te maken met de verandering van de hormonenhuishouden. Hierdoor worden talgklieren, die vooral in het gelaat en rondom de schouders zitten, gestimuleerd om meer talg (huidsmeer) te produceren. Raakt het afvoergangetje van een talgkliertje verstopt, dan zwelt het kliertje op en ontstaat een z.g. "mee - eter". Het verstopte afvoergangetje is ook vaak als zwart puntje waar te nemen. Soms is het opgezwollen talgkliertje als een witgeel vlekje dat door de huid schijnt te zien. Op den duur kan een mee- eter ontsteken. Altijd in de huid aanwezige bacteriën zijn daar de oorzaak van. Er ontstaat dan een echt puistje.
De behandeling van acné met propolis is een combinatie van uitwendig en inwendig gebruik. Men neemt 4 maal per dag propolis - druppels in. Uitwendig stipt men de puistjes 2 maal per dag aan met de tinctuur of propolis - crème.

Amandel ontsteking
Een acute ontsteking van de keel komt relatief vaak voor. Bijna iedereen heeft wel eens last van: keelpijn, slikpijn en een droge keel met een beetje taai slijm. Soms wordt men er ook een beetje ziek van. Zo'n acute keelontsteking wordt veroorzaakt door een virusinfectie. Meestal gaat het binnen 2 à 3 dagen vanzelf weer over. Soms echter nestelt zich in de keel een bacterie. Bij kinderen leidt dat meestal tot een acute amandelontsteking ofwel tonsillitis. Naast flinke koorts doet het slikken pijn en de pijn kan naar de oren uitstralen. Zo'n acute amandelontsteking geneest in de regel vanzelf.
Een ontsteking van de keel en de amandelen is met propolis gemakkelijk te behandelen. Houd na het innemen van de druppels deze een halve minuut lang in de mond en beweeg e.e.a. heen en weer zodat het goed met het speeksel wordt vermengd. Slik af en toe een klein beetje speeksel door, zodat de propolis de kans krijgt om over de volle breedte achter de keel verspreid te worden.
Een andere mogelijkheid is: men neemt 4 maal per dag 4 druppels in een theelepel honing. Laat dit in de mond smelten en slikt langzaam door. De pijn is na ca. 3 dagen verdwenen.

Brandwonden
Brandwonden horen allereerst minstens 15 minuten in koud/lauw water te worden gedompeld. Daarna mag er geen brandzalf op worden gesmeerd. Eerst dient een arts vast te stellen hoe diep de huid verbrand is.
Die standaardregel geldt natuurlijk vooral bij ernstige of uitgebreide verbrandingen door met name een hete vloeistof of kontact met open vuur. Maar bij kleinere verbrandingen helpt propolis - zalf of propolis - oplossing goed. Een paar maal om het half uur een beetje op de verbrande huid is voldoende om de verbrandingsreactie in de huid tot staan te brengen. Dat geldt ook voor zonnebrand. In dit laatste geval is aan te raden om tegelijk met elke plaatselijke behandeling een paar druppels propolis - tinctuur in te nemen.

Diarree
Diarree is mestal het gevolg van een infectie in de dunne darm. Diverse virussen en bacteriën kunnen daarvan de oorzaak zijn. Meestal gaat het om onschuldige virussen of gewoon om (plotseling) verandering van voeding (bijv. tijdens een vakantie, de z.g. reizigers diarree) Maar het kan ook om besmet of bedorven voedsel gaan. En dan zijn er veelal bacteriën in het spel. Paratyfus is zo'n voorbeeld. Propolis doodt niet alleen veel van die onschuldige bacteriën en virussoorten. Propolis werkt ook tegen bacteriën als salmonella en shigella. Zo is uit diverse kweekproeven met deze bacteriën gebleken.
Daarom is acuut ontstane diarree goed met propolis - druppels of propolis- capsules te behandelen. Daarbij horen dan wel dat de gebruikelijke dieetadviezen (veel drinken en weinig eten) te worden opgevolgd.
Bij langdurig diarree kan er iets anders aan de hand zijn, zoals chronische ontsteking van de darm of een andere ziekte. Er is hierbij een onderzoek door een arts nodig om achter de oorzaak van die diarree te komen.

Eczeem
Eczeem is een verzamelnaam voor een aantal verschillende huidaandoeningen, die gepaard gaan met roodheid en schilfering van de huid met pukkeltjes, blaasjes of korstjes. Meestal is er ook sprake van jeuk.
Eczeem behoort tot de goed met propolis te behandelende aandoeningen. Bij de meeste typen eczeem heeft een behandeling met propolis succes. Dat is het geval bij schimmeleczeem (als zwemmereczeem), chronische en constitutioneel eczeem (vooral in elleboog, knieholte en de nek), luier uitslag en dauwworm (natte eczeem bij baby's in met name het gelaat).
Het komt nog eens voor dat de eczeemverschijnselen in het begin van de behandeling verergeren. Sommige mensen (patiënten) durven dan niet met de behandeling door te gaan. Jammer, want na enkele dagen volharden, treedt toch verbetering of genezing op. Toch moet men op een drietal weken rekenen vooraleer het eczeem genezen is.
Verergering van de klachten in het begin is dus een goed teken. Soms gaat de huid daarbij verharden. Na ongeveer een week schilfert dit laagje af, waarna een schone en gave huid terugkeert. Verergering van de klachten kan ook berusten op een allergie voor propolis. Dit uit zich vaak in het ontstaan van roodheid, blaasjes met vocht en jeuk op de plaats waar de propolis wordt opgebracht of daar vlak om heen. Of verergering van klachten al dan niet op een allergie berust, is vrij eenvoudig uit te testen (zie ook onder "waarschuwing:).
Om het eczeem te behandelen neemt men 4 maal per dag propolisdruppels in. 's Morgens en 's avonds smeert men de eczeemplekken in met propolistinctuur. Als de tinctuur de huid irriteert en rood maakt, gebruikt men beter de zalf.
Het is ook niet verwonderlijk dat mensen die nog niet zolang eczeem hebben, sneller verbetering merken dan mensen die er al jarenlang last van hebben.
Bij de meeste vormen van eczeem is er sprake van een overgevoeligheid voor bepaalde stoffen. Het is dus van belang de juiste voeding te gebruiken en de allergie veroorzakende stoffen te mijden.

Gehoorgangontsteking
Gehoorgangontstekingen, die acuut in korte tijd ontstaan, zijn meestal bijzonder pijnlijk en worden door bacteriën veroorzaakt. Minder acute gehoorgangontstekingen zijn eerder het gevolg van schimmelinfecties of een eczeem en jeuken meer dan dat ze pijn doen. Vaak loopt er viezigheid uit het oor, wat dan wel een ontsteking of eczeem van de oorschelp kan veroorzaken.
Een gehoorgangontsteking kan men op verschillende manieren oplopen. De belangrijkste oorzaken zijn wel vocht en warmte (zwembad, sauna, de tropen, douchen en duiken) en peuteren in het oor.
Propolis werkt tegen bacteriën en schimmels en kan daarom bij een gehoorgangontsteking zeer gericht werkzaam zijn. Toch is niet aan te raden om zomaar in elk loopoor propolis of iets anders te druppelen. Er kan namelijk sprake zijn van een doorgebroken middenoorontsteking, waarbij etter door het gesprongen trommelvlies naar buiten komt.
Het vaststellen van een doorgebroken middenoorontsteking is niet zo moeilijk. Hierbij is in de regel sprake van een verkoudheid met koorts en pijn van het oor. Zodra het trommelvlies doorbreekt, daalt de koorts en neemt de pijn flink af (of verdwijnt zelfs) en begint het oor zogenaamd te lopen.
Voor het behandelen van een gehoorgangontsteking met propolis is gebruik te maken van een propolis - oplossing (1 à 2 druppels in het oor). Doordat de alcohol hieruit verdampt, heeft het een indrogend effect op de natte gehoorgang. Stop er daarom ook geen watjes o.i.d. in, want die zuigen de propolis - druppels op en dat heeft natuurlijk geen enkele zin. Bovendien kan eventueel aanwezig vuil in de gehoorgang er dan niet meer uitlopen. Naast het druppelen in de gehoorgang is het de eerste twee weken ook goed propolis - druppels te slikken.
De eventueel bijkomende ontsteking van de oorschelp behandelt men net zoals eczeem elders op de huid.
Wanneer het juist om een droge vorm van een gehoorgangontsteking gaat door eczeem, is beter speciale en iets vettige propolis - zalf te gebruiken.

Insectenbeten
Dat propolis ook goed helpt tegen jeuk is zeker voor een deel te danken aan de plaatselijke, pijnstillende werking en aan het verzachtende effect van de zalf. Maar propolis heeft ook een anti - allergische werking, waardoor het bij diverse jeukende aandoeningen directer op de oorzaak inwerkt. Dat is bijvoorbeeld goed te merken wanneer propolis als "eerste hulp" wordt gebruikt bij contact met brandnetels, muggensteken, wespensteken en bijensteken.

Kiespijn
Enkele propolis - druppels op een wattenstokje en de pijnlijke plaats aanstippen. De pijn verdwijnt snel. Natuurlijk is een bezoek aan de tandarts hierna dringend gewenst.

Maagontsteking - Maagzweer
Op de eerste plaats is het noodzakelijk om een maagsparend dieet te volgen. Verder gebruikt men 15 tot 30 minuten voor de maaltijd propolis - druppels in een gelatinecapsule die men doorslikt met lauw water.
Ook voor het slapengaan neemt men nog enkele druppels in. Binnen enkele dagen treedt er een verbetering op.

Neusholte - ontsteking
Bij een neus - holteontsteking is in aansluiting op een gewone verkoudheid sprake van het ontstaan van een zweer, duf gevoel in het hoofd met een vaak kloppende pijn boven en onder de ogen. Bij het lopen of voorover buigen wordt de pijn erger.
Neusholten zijn ruimten in de schedel die via een buisje in open verbinding staan met de neusholte. Boven de ogen zitten twee voorhoofdsholten en onder de ogen twee kaakholten. Bij een verkoudheid raken deze bijholten dikwijls min of meer ontstoken. Het kan gebeuren dat het neusslijmvlies zodanig opzwelt dat de opening naar één van de bijholten verstopt raakt, zodat het daar geproduceerde ontstekingsvocht er niet meer uit kan. Zo ontstaat een acute bijholte - ontsteking met pijn en koorts.
Vaak verergeren de klachten in het begin van de behandeling met propolis. Dit kan veroorzaakt worden door de hoeveelheid vuil, die soms vermengd met bloed, uit de bijholten loskomt, waardoor de neusverstopping tijdelijk verergert.
Als men een neusbijholte - ontsteking met propolis wilt behandelen, kan men het beste de druppels innemen en opsnuiven. Opsnuiven gaat het best door een druppel op de handrug te leggen en die onder één van de beide neusgaten te houden. Tijdens het opsnuiven het andere neusgat dichthouden. Dit mag tweemaal per dag. Het is niet aangeraden om dit langer dan 1 week te doen, want de druppels zijn vrij sterk en kunnen nadelige invloed hebben op het neusslijmvlies. Inwendig neemt met 4 maal per dag 4 druppels.

Wratten
Wratten zijn een plaatselijke huidverdikking als gevolg van een virusinfectie. Men kan proberen deze vaak hardnekkige kwaal te bestrijden door de wratten tweemaal daags aan te stippen met een propolis - tinctuur. Wanneer zich na twee weken nog geen resultaat begint af te tekenen, kan men door ook propolis- druppels in te nemen het afweersysteem tegen virussen stimuleren.

Schimmelinfecties
Huidziekten die door schimmelinfecties worden veroorzaakt, kunnen zich op diverse manieren openbaren. Er zijn oppervlakkig groeiende huidschimmels, die langzaam uitgroeien in de vorm van een steeds groter wordende ring (ringvorm), meestal ergens op de romp en soms op de ledematen. Schimmelinfecties geven meestal een rode huidverkleuring terwijl op de grens met de gezonde huid lichte schilfering van de huid optreedt. Soms zijn er ook kleine vochtblaasjes te zien. Sommige schimmelsoorten groeien graag op vochtige plaatsen, zoals de liezen, in de oksels en onder de borsten of in de andere lichaamsplooien, ook wel "smetten" of "smetplekken" genoemd. Bij baby's kan zo'n infectie zich in de vorm van "luieruitslag" openbaren. Zit deze tussen de tenen, dan spreekt men van "zwemmereczeem". En tenslotte kunnen schimmels zich speciaal aangetrokken voelen tot de nagels of tot de gehaarde hoofdhuid.
Schimmelinfecties van de huid laten zich goed met propolis behandelen. Propolis doodt immers een groot aantal schimmelsoorten.
Bij de behandeling van huidschimmel aandoeningen is het inwendig gebruik van propolis in de regel niet nodig. Je kunt volstaan met tweemaal daags een plaatselijke behandeling met propolis - oplossing of - zalf. De keuze tussen propolis - oplossing (druppels of tinctuur) en zalf hangt af van de soort of plaats van de schimmelinfectie. Gebruik bij vochtig eczeem (met name in geval van smetvlekken en zwemmereczeem) druppels of tinctuur omdat die een indrogend effect heeft. Was de smetvlekken of de voeten elke dag zonder zeep en zorg ervoor dat de aangetaste plekken droog zijn. Trek verder bij zwemmereczeem elke dag schone sokken aan. Bij erg droge huidschimmel aandoeningen kan men beter na een week de druppels of tinctuur vervangen door zalf.
Als het om grotere plekken gaat, is de tinctuur beter te gebruiken, omdat die sneller in de huid trekt dan de zalf. De propolis - oplossing kan na het opbrengen een branderig gevoel geven. Daarom kan men bij baby's met luier uitslag beter de zalf gebruiken.

Bibliografie:
De geneeskracht van bijen: Paul Uccusic
Propolis: Ray Hill
Bijen - Honing - Gezondheid: Edmund Herold
De geneeskracht van propolis: Wiebe Braam, arts
Maandblad van de Vlaamse Imkerbond
Met dank aan: W. Ramon